“El-Aziz”cilerin;
CÜZ’İ İRADE İNKÂRI VE AKP YALAKALIĞI

Genel olarak; kâinat ve tabiattaki her eşyayı, olayı, varlıkları ve insanları bizzat yaratmak… Temel kanun ve kurallar (Sünnetullah) koyup tanzim, taksim ve takdir buyurmak, ancak ve yalnız tek ve gerçek İlah olan Cenab-ı Hakka ait bir hükümranlıktır. Yüz milyarlarca galaksinin ve her birindeki on milyarlarca yıldız kümesinin bulunduğu şu muhteşem ve mükemmel evren bünyesinde; Konya Ovası içerisindeki bir çocuk oyun bilyesi kadar kalan şu dünya üzerindeki, bütün okyanus kıyılarındaki ve çöl sahalarındaki küçücük kum tanesi mesabesinde olan her insan, Allah’ı temsil ve tecelli makamında ve imtihan sırrıyla yaratılmış bulunmaktadır. (Bak: Bakara: 30, En’am: 165) Bu imtihan (eğitilme ve elenme) süreci ise, İlahi adalet ve hikmet gereği, insanlara verilen cüz’i irade sayesinde geçerlilik kazanır. Bu nedenle akli melekeleri, irade ve tercih yetileri olmayan deliler, mükellef ve sorumlu sayılmamıştır. Tarih boyunca; pek çok müşrik, kâfir, münafık ve zalim kişiler, yaptıkları küfür ve kötülüklerin suçunu, hâşâ, Allah’a yıkıp kendilerini aklamaya çalışmışlardır.

“Şirk koşanlar (Cenab-ı Hakkı suçlayarak) diyecekler ki: ‘Allah dileseydi ne biz şirk koşardık, ne atalarımız; ve hiçbir şeyi de haram kılmazdık.’ (Oysa) Onlardan öncekiler de, Bizim zorlu azabımızı tadıncaya kadar böyle (safsata ve saptırmalarla peygamberleri) yalanlamış (ve bahaneler uydurmuşlar)dı. De ki: ‘Sizin yanınızda, bize çıkarabileceğiniz bir ilim mi var? (Hayır) Siz ancak zanna (asılsız kuruntulara) uymaktasınız ve siz ancak hayal kurup tahminle yalan söylersiniz.’” (En’am: 148) ayeti, bu tıynetsiz tiplerin bozuk niyetini ve mahiyetini açıkça ortaya koymaktadır.

“Allah dilemedikçe, siz dileyemezsiniz!” (İnsan: 30) ayetinin, önceki ve sonraki ayetlerle ve surelerle münasebeti dikkate alınırsa: “Allah size akıl, fikir, beyin, irade ve tercih etme yetileri vermeseydi, sizler dilediğiniz işi görmeye değil, bunları düşünmeye ve irade etmeye bile muktedir olamazdınız” anlamındadır.

İmam-ı Azam Hz.leri bile “El-fıkh’ul Ekber” risalesinde: İnsanların imtihan edilmesinin ve sonuçta hesaba çekilip ceza veya mükâfat görmesinin, ona verilen CÜZ’İ İRADE’yi kullanmasına bağlı olduğunu hatırlatıp, “her işi bizzat Allah’ın irade buyurdukları, kulların iradesinin hiçbir fonksiyonunun bulunmadığı” iddiasının sapkınlık sayıldığını beyan buyurmuşlardır.

Rahmetli Erbakan Hocamız da: “İnsanların kendilerine verilen NEFİS’le mücadele etmek, iradesini hayır ve hizmet yönünde değerlendirmek suretiyle, melekler seviyesine yükselmek ve hatta onları geçmek fırsatına eriştiklerini, yoksa iradesiz robotlar seviyesine ineceklerini” sıkça vurgulamışlardır.

Yani şuurlu ve sorumlu bir Müslümana yakışan, “Kendisine nasip olan iyilikleri, başarı ve bereketleri Allah’tan bilip O’na şükre koyulmak, gurur ve kibirden uzaklaşmaktır. Ama kötülüklerini, tembellik ve gevşekliklerinin acı ve alçaltıcı neticelerini ise, hâşâ, kadere yüklemeyip, kendi nefsinden ve cüz’i iradesinin yanlış ve yararsız tercihinden bilip” tövbekâr olmaktır.

“(Ey insan!) Sana iyilikten (ve güzellikten yana) her ne gelip isabet ederse (o) Allah’tandır; kötülükten (bela ve musibetten) de sana her ne gelip dokunur ise, o da nefsinin (hatası)dır. (Ey Resulüm!) Biz Seni insanlara (Hakkı tebliğ ve temsil eden) bir elçi olarak gönderdik. Gerçek şahit olarak ise Allah yeterlidir.” (Nisa: 79)

“İnsana İrade-i Cüz’iye Verilmiş midir?” başlıklı yazısında:

“Ayetlerde, hadislerde insana irade-i cüz’iye verildiğine dair bir ifade bulunmamaktadır. Ancak âlimler bazı ayetlerden ve hadislerden irade-i cüz’iye diye bir kavram çıkarsamışlardır. (Yani, hâşâ, uydurmuşlardır!?)

“Ve de ki: Hak Rabbinizdendir; artık dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin.” (Kehf: 29)

Bunun gibi bazı ayetlerden insana irade-i cüz’iye verildiği çıkarsaması yapılmıştır. Oysa bu ayetten bir irade-i cüz’iye çıkartılamaz. (Çıkaranlar yanılmış ve gerçeği çarpıtmışlardır, hâşâ!) Bu ayette bildirildiği gibi dileyen iman edebilir mi?

“Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz.” (İnsan: 30)

“Âlemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz.” (Tekvir: 29)

Bu demektir ki, Allah dilerse ancak insan iman edebilir.

“Artık şüphesiz Allah, dilediğini saptırır, dilediğini hidayete eriştirir.” (Fâtır: 8)

Bu ayetler de insana irade-i cüz’iye verilmediğini kanıtlamaktadır.

(Yani, hâşâ, Rahmani veya Şeytani, bütün insanlar robot konumundadır!)

“O, amel bakımından hanginizin daha iyi olacağını denemek için ölümü ve hayatı yarattı.” (Mülk: 2)

İnsanın imtihan edilmekte olduğunu bildiren bu ayetten de irade-i cüz’iye çıkartılabilir mi? (Hayır bu imkânsızdır ve yanlıştır çünkü:)

“Benim başarım ancak Allah’tandır.” (Hud: 88)

Mademki başarı Allah’tandır; insanın imtihan edilmekte oluşu da cüz’i irade sahibi kılındığı anlamına gelmez. Esasen insanın iman etmede karşılaştığı engelleri ve salih amel işlemedeki zorlukları aşmada irade-i cüz’iye verilmiş olsa da yetmez, ve bu bir işe yaramaz.”[1] deyip ardından bir sürü roman ve senaryo safsatası sıralanmıştır. Bütün bunlar itikadi sapkınlık alâmeti yaklaşımlardır. Sebe’ Suresi 50. ayeti de bunları yalanlamaktadır.

De ki: “Eğer Ben yanılıp şaşıracak olsam, ancak kendi nefsim aleyhine sapmış olurum ve eğer hidayeti bulmuşsam, bu da Rabbimin Bana vahyetmekte olduğu (Kur’an) sayesindedir. Şüphesiz O, (her şeyi) İşitip duyandır, (kullarına) Yakın olandır.”

Bu cahil ve gafil, dall ve mudil (sapkın ve saptırıcı) kişiler; yoksa, Hak Dava’ya ve Aziz Erbakan Hocamıza hıyanet karşılığı malum ve mel’un odakların iktidara taşıdıkları ve bütün kötülüklerine hikmet ve keramet uydurdukları AKP’nin ve kendilerinin tüm günah ve tahribatlarının suçunu -hâşâ- Allah’a yüklemek için mi bu safsata ve sapkınlıklara kaymaktalardı?

Oysa Zuhruf Suresi 20. ayeti bunları açıkça yalanlamaktadır:

“(Müşrikler) Dediler ki: ‘Eğer Rahman dilemiş (ve kaderimizde kaydedilmemiş) olsaydı, biz onlara ibadet yapmazdık (putlara ve tağutlara tapınmazdık).’ Onların (bu konuda doğru ve geçerli) hiçbir bilgileri yoktur. Onlar sadece ‘zan ve tahminle yalan-yanlış konuşup duruyorlar.’ (Ve kaderi, kendi küfürlerine bahane ediyorlar!)”

Bediüzzaman Hz.lerine göre:

İnsanlar, iradesi olmayan mahlûklardan farklıdır ve sorumluluğu bundan kaynaklanır. Allah-u Teâlâ (CC) adil olduğundan, imtihana müsait yarattığı kullarına, iradeleriyle rahat kullanacakları “meyelan” (meyil ve tercih şansı) dediğimiz bir saha bırakmaktadır. Bu hareket sahası yani hür irade ve tercih imkânı olmazsa; kul, zorlanmış ve baskı altında kalmış olacaktır. Bu durumda mecburiyet ve mahkûmiyet altında sayılır ve bu yüzden suçlu ve sorumlu tutulması akla ve vicdana aykırıdır. Amellerinin akıbetinden dolayı ceza ve mükâfat söz konusu olması için insana cüz’i irade fırsatı tanınmıştır.

İşte, Adil-i Hâkim olan Allah (CC); insanları ve cinleri meyelan dediğimiz bir mahiyetle donatmıştır. Bizler de bu meyelanı (eğilim ve tercih hakkımızı) istediğimiz gibi kullanır ve istediğimiz gibi bırakırız ki, sorumluluk da işte burada başlamaktadır.

Meyelanlar, hakikatte mevcut sayılmayıp itibari şeyler olduğundan; insanın iradesinin bu sahada baskısız cevelan etmesinin, (rahat ve özgür hareket kabiliyetinin) Allah’ın kudretine ve saltanatına bir nakise ve eksiklik gibi yorumlanması, yanlıştır.

Evet, insanın imtihan edilmesine esas olan ve sonucuna katlanmayı gerekli kılan meyelandaki tasarruf, tamamen kula ait bir sınırlı sahadır. Bu aitlikte iman ve itikat noktasında Allah’a karşı bir isyan, -hâşâ- bir mukabele ve müdahale söz konusu olamayacaktır.

İşte; ilk çıkış, niyetin ilk basamağı ve iradenin ilk hareket noktası olan meyelanlar (irademizle yaptığımız tercih alanları) tamamen kulun inisiyatifinde olan noktalardır. Bundan sonraki merhaleler ise elbette Allah’ın takdiri, iradesi ve halk etmesiyle oluşmaktadır. Sadece ilk çıkış veya ilk başlangıç diyebileceğimiz, “meyelanlar” (tercih ve tensip niyet ve gayretleri) de olmazsa; insanların imtihana tâbi tutulması söz konusu olamayacaktır ve sonuçlar ise; zulüm sayılacaktır. Allah (CC) ise; bundan münezzeh olan Adil-i Mutlak’tır.

Örneğin; imtihana giren bir talebe imtihan salonunun tertibi, düzeni ve tanzimi ile ilgili hiçbir şeyden sorumlu değildir ve onlara karışamaz. Çünkü oralara müdahalesi söz konusu olamaz. Ancak imtihan kâğıdına istediğini yazmakta serbest bırakılmıştır. Burada dilediği gibi hareket etme hakkı vardır. İmtihan süresince serbestiyeti vardır. Dilediği gibi hareket ettiğinden sonucuna da katlanır. İşte imtihan böyle yapılır. İsterse talebe matematik imtihanında resim de çizebilir veya hocasına isyankâr cümleler de yazabilir; bu da serbest bırakılmıştır.

İşte, bu misal gibi; dünya imtihanı da buna kıyaslanır. İnsanlar ömür sayfalarını kendilerine verilen iradeleriyle, meyelan (eğilim ve tercih) kalemleri ile doldurmaktadır. Bu muamelede gayet serbest durumdalardır. Ancak Allah’ın uluhiyetine, tayin ve takdir yetkisine asla müdahale kesinlikle söz konusu değildir. Bu şartlarda imtihan olanların akıbetleri de adalet noktasından muhasebeye tâbi tutulacak, ona göre azaba veya mükâfata müstahak olacaktır.[2]

Cüz’i İrade Kavramı!

Cüz’i irade; bir şeyi istemek, arzu etmek, tercih etmek, Allah’a itaat veya O’na isyanla ilgili kanaate meyletmek anlamına gelir. Farklı alternatiflerden birine meyletme, tercih etme kabiliyeti bulunan kişinin, iradesi vardır demektir. Yaptığı işlerde insanın böyle bir tercih kabiliyeti olduğu kesindir, aksi halde “imtihan edilmesi” anlamını ve amacını yitirir.

İslam düşünürlerini meşgul eden ve hakkında farklı görüşler ileri sürülen en önemli konulardan biri de, bu irade meselesidir. Bu husus, kaderle de yakından ilgilidir. Her şeyin yaratıcısının Allah olduğu, O’nun irade ve meşietinin mutlak olup bunun hilâfına bir şeyin vuku bulmasının mümkün olmadığı, Kur’an’da açık açık ifade edilmektedir. Ama buna rağmen kulların cüz’i irade sahibi kılındıkları için yaptıklarından dolayı hesaba çekilmesi, mükâfat ya da ceza görmesi de ayet ve hadislerle kesindir. Çünkü kullar cüz’i irade sahibidir.

Peki, kulun sorumluluğunun gerekçe ve dayanağı nedir?

Bu konuda üç temel görüş ileri sürülmektedir. Bu görüşleri; 1- Cebriyye, 2- Kaderiyye diye isimlendirilen Mutezile, 3- Ehl-i Sünnet temsil etmektedir.

1- Cebriyye mezhebinin görüşü; Kaderiyye mezhebine reaksiyon olarak ortaya çıkan Cebriyye mezhebine göre, insanın hiçbir iradi hürriyeti yoktur. Allah önceden her şeyi nasıl takdir etmişse öyle olacaktır. Kul, bu takdir edilmiş şeyleri yapmak zorundadır. Yukarıdan gelen su nasıl aşağıya doğru akmaya, yukarıya fırlatılan taş nasıl geri dönmeye mahkûm ise, insan da kaderinde yazılı olan şeyleri yapmaya mahkûm durumundadır. İnsan adeta önceden programlanmış bir robot konumundadır. Nasıl programlanmışsa, onu yapacaktır. İşte, şaşkın ve sapkın El-Aziz’ciler de bu bozuk ve bâtıl anlayışı savunmaktadır.

Cebriyye’nin bu görüşlerine dayanak olarak ileri sürdükleri ayetler şunlardır:

“…Allah kimlerin fitneye düşmesini isterse, artık Sen onun (niyeti ve tıyneti bozuk olan) için Allah’tan hiçbir şeye malik olamazsın (düzeltemezsin). İşte onlar, Allah’ın kalplerini temizleyip arıtmak istemedikleridir. Dünyada onlar için bir aşağılanma, ahirette ise onlar için büyük bir azap (gereklidir)…” (Maide: 41)

“Allah, kimi (layık görüp) hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü (gönlünü) İslam’a açar; (ibadet ve hizmet yoluna sokar.) Kimi de (müstahak olduğundan) saptırmak isterse, onun göğsünü, sanki göğe yükseliyormuş gibi dar ve sıkıntılı kılar (Kur’an’a İslami kurallara ve sorumluluklara karşı ilgisiz ve sevgisiz bırakır). Allah, iman etmeyenlerin üstüne işte böyle pislik (manevi murdarlık) ve gayretsizlik (hamiyetsizlik ve haysiyetsizlik) çökertir.” (En’am: 125)

“De ki: ‘Eğer size bir kötülük isteyecek olsa, sizi Allah’tan koruyacak; veya size bir rahmet dileyecek olsa (buna da engel olacak) kimdir?’ Onlar, kendileri için Allah’ın dışında ne bir veli (sahip çıkıcı), ne bir yardımcı bulamayacaklardır.” (Ahzâb: 17)

“(Unutmayınız ve haddinizi aşmayınız ki) Âlemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz! (Öyle her arzu ettiğinize erişemezsiniz. Zira her şey Allah’ın elinde ve takdirinde bulunmaktadır.)” (Tekvir: 29) ayetlerini doğru anlamayıp yanlış yorumlayarak sapıtmışlardır.

Kulun iradesizliği yanında, sorumluluğunu hangi temele dayandıracağını izah etmekten aciz kalan Cebriyye, zamanla bilgin ve düşünürler arasında yok olup gitmiş gibidir. Ancak zaman zaman bazı şaşkın ve sapkın kişilerin bu düşüncenin etkilerine girdikleri gözlenmektedir.

2- Kaderiyye (Mutezile) mezhebinin asılsız iddiaları:

Bunlara göre; kullar, iradelerinde tamamen hür ve bağımsızdır. Zira Mutezile’ye göre irade “fiil” kapsamındadır. Bunda (hâşâ) Allah’ın hiçbir rolü bulunmamaktadır. (Hâşâ) Bir bakıma insan, kendi fiillerinin yaratıcısıdır; onları işleyip işlememekte tamamen serbest bırakılmıştır. Özellikle kötü fiiller açısından durum bu odaklıdır. Kaderiyyecilere göre: “Allah’ın iradesi kötü fiillere taalluk etmez. O sadece iyiyi diler.”[3]

Kaderiyye’yi bu bâtıl görüşe sevk eden sebep, beş temel prensiplerinden biri olan “Allah’ın adaleti”ne yönelik yanlış ve sapkın bakış açılarıdır. Onlara göre, Allah’ın; kullarının fiillerinde bir etkisinin olmaması, adaletinin ve kullara zulmetmemesinin bir icabıdır. Eğer Allah, kulun kötü bir fiilî yapmasında bir katkısı varsa, sonra da kulu bu kötü fiilinden dolayı cezalandırıyorsa, bu, O’nun adaletiyle bağdaşmayacaktır. O halde kul, tamamen bağımsız olmalı ki, yaptıklarından dolayı hesaba çekilmesi adalet sayılsın.

Mutezile (Kaderiyye) şaşkınlarının bu görüşleri için ileri sürdükleri delillerden birkaçı şunlardır:

“De ki: ‘Hakk Rabbinizdendir. (Allah’tan başkası, sizin için haklı ve hayırlı olacak dini ve düzeni bilemez ve gösteremez…) Artık (Hakk geldikten ve Kur’an’a davet edildikten sonra) isteyen iman etsin, isteyen inkâr etsin. Şüphesiz Biz zalimlere bir ateş hazırlamışız ki, onun duvarları kendilerini çepeçevre kuşatmıştır. Eğer onlar feryat edip yardım isterlerse, (erimiş maden misali) katı bir sıvı gibi yüzleri kavurup-yakan (pis ve acı) bir su ile (güya) yardım edilirler. (Oysa) O ne kötü (ve bayağı) bir içecektir ve ne kötü (ve aşağılayıcı) bir destektir!’” (Kehf: 29)

“…Eğer (bu süre içinde pişman olup eşlerine) dönerlerse, (nikâhları yenilenmiş olacaktır;) şüphesiz Allah, Bağışlayandır, Esirgeyendir.” (Bakara: 226)

“(Ey kâfirler!) İşte (uğradığınız) bu (şiddet ve zahmet), sizin ellerinizin önceden takdim ettiği işler (kötülük ve nankörlükler) yüzündendir. Yoksa şüphesiz Allah kullara asla zulüm (haksızlık ve yanlışlık) edici değildir (denilecektir).” (Enfâl: 51)

“…Bir millet kendi durumlarını değiştirmedikçe Allah onların durumlarını değiştirip bozmayacaktır. …” (Ra’d: 11)

Kaderiyyecilere göre; bu ayetlerde kulların fiilleri insanların kendisine isnat edilmektedir. Oysa bu ayetlerde iradeyi inkâr söz konusu değildir.

Hz. Peygamber (SAV) de bir hadiste şöyle buyurmaktadır: “Her doğan çocuk İslam fıtratı üzere doğar. Sonra ana-babası onu ya Yahudileştirir, ya Mecusileştirir, yahut Hristiyanlaştırır… “ (Müslim, Kader 25). Yani; çevrenin yanlış telkinleri, nefsü hevânın aşırı istekleri ve iradenin yanlış tercihlere yönlendirilmesi, insanların küfre ve kötülüğe kaymasına yol açmaktadır.

Hatta Kaderiyye (Mutezile) sapkınları gibi İlahi takdiri mazeret olarak ileri sürenlere karşı Allah, bu mazeretlerinin doğru olmadığını, yaptıklarının kendilerine ait olduğunu şu ayetle uyarmaktadır:

“(Zahiren Müslüman rolü oynayan, ama aslında) Şirk koşmakta olanlar: ‘Eğer Allah dileseydi, O’nun dışında hiçbir şeye kulluk yapmazdık (asla Hakk’tan ve hayırdan sapmazdık); biz de, atalarımız da O’nsuz (O’nun izni ve iradesi olmadan) hiçbir şeyi haram kılmazdık (kaderimizde varmış’ diyerek Allah’ı suçlamaya kalkışmışlardı). Onlardan öncekiler de böyle yapmıştı. Şu halde elçilere düşen apaçık bir tebliğden başkası mıdır?” (Nahl: 35)

Mutezile ve benzeri sapkın mezhepler içerisinde kaderi inkâr etmekte o kadar aşırı gidenler vardır ki, bunlar, insanların ne yapacakları konusunda Allah’ın önceden bir bilgisinin bulunmadığını dahi ileri sürmektedir ve kul, kendi iradesiyle karar verip o fiili işledikten sonra ancak Allah’ın o şeyden haberdar olduğunu söylemektedir.

3- Ehl-i Sünnet mezhebinin görüşleri incelenirken görüleceği gibi, bu fırkaların her ikisi de nassları tek yönlü almış; karşı tarafın ileri sürdüğü delilleri görmezlikten gelmiştir.

Ayrıca iki fırkanın da Emeviler döneminde ortaya çıkmış olması dikkat çekicidir. Belki o dönemde İslam ümmeti yabancı kültürlerle karşılaşmaya başlamış ve bu durum fırkaların ortaya çıkmasında etkenlerden birini teşkil etmiştir. Ama hiç şüphe yok ki Raşid Halifelerin adil idaresinden sonra İslam ümmetine hâkim olan bazı zorba Emevi yönetimlerinin de etkisi az değildir.

Baskı ve zulme dayalı sistemler ve hükümetler, birbirine zıt olan bu iki görüşün de toplumda yayılmasına yol açabilmektedir. O günkü toplum içinde bir tarafta kural-kaide tanımayan ve işi anarşizme kadar götüren kişiler; diğer tarafta da köşesine sinmiş, iradesini yitirmiş, ümitsiz ve gayretsiz, olayların akıntısına kendisini salıvermiş bedbin miskinler görülmektedir. Nitekim günümüzde de her zaman bu gibi zorba yönetimlerin egemen olduğu toplumlarda bu iki sınıf insanlar zuhur etmektedir.

Ehl-i sünnetin görüşü bu haklı ve hayırlı mutedil çizginin ilk dönemlerini temsil eden selef âlimleri, başlangıçta böyle bir problem üzerinde detaylı bir şekilde durma ihtiyacı hissetmemişlerdir. İlim ehlinin bu konu üzerinde yoğunlaşmaları, Kaderiyye ve Cebriyye’nin görüşlerini reddetmeye yöneliktir.

Buna göre Allah’ın iradesi mutlak ve küllî bir iradedir. O’nun iradesinin hilafına hiçbir şey meydana gelmemektedir. O’nun külli saltanatında, kâinat ve tabiat programında irade etmediği bir şeyin vuku bulması, ya unutma ve gafletinden, ya da acizlik ve zafiyetinden kaynaklanır ki; hâşâ Allah hakkında böyle bir şey söz konusu değildir. Ancak, her kula irade ve seçme hürriyetini veren, bizzat Allah’ın kendisidir. İnsana iyi ya da kötüyü seçme kabiliyetini O vermiştir. O halde insana, iradesini kullanırken Allah’ın iradesi hilafına davranabilme, tercih yapabilme, iyilik veya kötülüğe yönelebilme kabiliyeti verilmiştir ve zaten imtihanın sırrı ve adalet çarkı da burada gizlidir.

Kul, kendisine verilen irade ile seçimini yapabilmektedir. Allah Teâlâ, kulların kendi fiillerini yapma ve kesbetme hürriyetine sahip olduklarını açıkça ifade etmektedir: “…Artık dilediğinizi yapın. O, yaptıklarınızı görmekte (ve sürekli kaydettirmekte)dir.” (Fussilet: 40) “Elbette, her kim (Allah’ın rızasına ve insanların hayrına) yararlı iş yaparsa kendi menfaatine, kim de kötülük (ve tembellik) yaparsa kendi aleyhinedir. Rabbin kullarına karşı asla zulmedici değildir.” (Fussilet: 46) Ama kul bu hürriyeti kullanırken kesin olarak kendisine bu irade gücünü verenin Allah olduğunu bilmelidir. O’nun iradesi ve izin vermesi dahilinde bunları yapabilmektedir. Allah Teâlâ dilemezse, hiç kimse hiçbir şey yapamaz hale gelir.

Ancak; kul tercihinde, seçiminde serbesttir ama yaratma Allah’a aittir. “…O, her şeyin (ve herkesin) üzerinde bir Vekîl’dir. (Her türlü ihtiyaçlarını gideren ve sahiplik edendir.)” (En’am: 102) O halde yapılan iş, yaratma yönüyle yüce Allah’a; kendi iradesi ve tercihiyle kesbedilmesi ve işlenmesi yönüyle kula aittir. Yaptığı işlerin sonucundan sorumlu tutulması da bu sebepledir.

Zaten kul, irade ve isteğinin dışında kalan durumlardan, kâinat ve tabiatta her an cereyan eden milyarlarca olaylardan ve oluşumlardan sorumlu değildir. “…Allah, hiç kimseye güç yetireceğinden (kapasitesinden) başkasını yüklemez. (Herkesin) Kazandığı (iyilikler) lehine (kendi hayrına ve menfaatine), kazandırdıkları (veya sebep oldukları kötülükler ile, ona haksız şekilde kazandırılan şeyler ise) kendi aleyhine (zararına ve şer hanesine)dir.”  (Bakara: 286)

Bu irade ve tercih konusunu karmaşık hale getiren hususlardan birisi de, aslında meydana gelmesi söz konusu olmayan farazî sorulara cevap bulma gayretleridir. Bunlardan en önemlisi şudur: Allah bir şeyi irade buyururken kul aksini irade eder ve bunun zıddını yapmayı arzu ederse ne olacaktır?

Elbette ki böyle bir soruya: “Allah’ın dilediği olur” karşılığı verilecektir. Ancak, dikkat edilirse bu soruda Allah ve kul, hâşâ çekişen iki yarışmacı konumunda farz edilmiştir. Oysa, asla böyle bir şey söz konusu bile değildir ki buna cevap verilsin. En azından cevap aransa bile meselenin tamamen nazarî olduğu bilinmelidir. Hâşâ Allah, kuluyla yarışa girmez. Kula irade ve seçme yetkisini Kendisi vermiştir, onu imtihan sahasında özgür bırakması, adaletin gereği ve imtihan hikmetidir. O halde kul, şu veya bu seçimi yaparken Allah’ın genel iradesi ve müsaadesi sınırları çerçevesinde bu seçimi yapabilmektedir. Allah’ın iradesiyle kulun iradesinin karşı karşıya gelmesi diye bir durum söz konusu değildir. Bu konuda ileri sürülen bir diğer farazî soru da şudur: Kul, daha önce belirlenmiş olan kaderinde yazılı olanın aksine bir şeyi yapmak isterse, bunu yapma yetkisi verilmiş midir?

Cevap: Eğer Allah Teâlâ, zamanla kayıtlı olmayan, yani geçmiş ve geleceği bütün teferruatıyla bilip duran külli (sınırsız, bütün her şeyi kuşatıcı) ve yine sonsuz (Ebedi ve Ezeli) bir ilme sahip bulunmasaydı, belki böyle bir soru söz konusu olabilirdi. Halbuki Allah Teâlâ, kulun bunu mu, yoksa şunu mu seçeceğini; niyetinin nerede ve ne zaman değişeceğini bilir; kaderini de bu bilgisiyle tayin etmektedir. Daha açık bir ifadeyle; kul, yaptığı bir şeyi kaderinde yazılı olduğu için yapıyor değil; o şeyi yapacağını önceden bildiği için Allah kaderine onu yazıp tespit etmiştir. Bu sebepledir ki, yaptıkları kötü ameller konusunda kaderlerini gerekçe olarak ileri süren müşriklerin bu iddiaları Kur’an’da şöyle reddedilmektedir: “(Zahiren Müslüman rolü oynayan, ama aslında) Şirk koşmakta olanlar: ‘Eğer Allah dileseydi, O’nun dışında hiçbir şeye kulluk yapmazdık (asla Hakk’tan ve hayırdan sapmazdık); biz de, atalarımız da O’nsuz (O’nun izni ve iradesi olmadan) hiçbir şeyi haram kılmazdık (kaderimizde varmış’ diyerek Allah’ı suçlamaya kalkışmışlardı). Onlardan öncekiler de böyle yapmıştı. Şu halde elçilere düşen apaçık bir tebliğden başkası mıdır?” (Nahl: 35)

“Âdetullah” ve “Sünnetullah” Kavramları!

“Âdetullah”: Allah’ın canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini tedbir ve tanzim eden takdiratına ve buyruklarına, koyduğu değişmez terbiye ve idare kanunlarına Âdetullah ya da Sünnetullah denir. “Sünnetullah”; kelime olarak kanun, âdet ve yol manasına gelmektedir.

“Sen Allah’ın sünnetinde asla bir değişiklik bulamazsın” ayetinde ifade edildiği gibi, bu İlahi kanunlarda devamlılık ve değişmezlik vardır. (Ahzâb: 62; Fâtır: 43; Fetih: 23) Sünnetullah ile Âdetullah arasında mana bakımından bir fark bulunmamaktadır.

Âdetullah veya Sünnetullah, Allah’ın irade ve kudret sıfatından gelen tekvinî şeriat kanunlarıdır. Yani, kâinat ve tabiatın yaratılış esasları ve hikmetli yasalarıdır.

Çekirdeğin çatlayıp büyümesi, Güneş’in çekme ve itme kuvveti, yıldızların hassas bir şekilde kendi yörüngeleri içinde hareket etmeleri, bütün canlıların hayat şartlarının ve rızıklarının mükemmelen tanzim ve tedbir edilmesi, suyun kaldırma yetisi, yer çekim kuvveti, soğuğun üşütmesi, ateşin yakıp kül etmesi, çalışmanın kazandırıp servet sahibi etmesi, tembelliğin  ve israf illetinin sefalet ve fakirliğe sürüklemesi, irade sıfatından gelen Sünnetullah kanunlarıdır ve bunların imtihanla ilgili süreçlerinde cüz’i irade ile insanlar sorumlu tutulmuşlardır. İnsanların robotlardan farkı, cüz’i irade sahibi olmalarıdır.

Öte yandan, geceleri istirahat etmek insanın bir ihtiyacı ve âdetidir. Kur’an, beşerin bu ihtiyacının İlahi bir kanun olan “gece” ile karşılandığını, büyük bir nimet olarak haber verir. Gözlere uykunun hâkim olması gibi, yeryüzünü de karanlığın kaplaması büyük birer hâdisedirler ve bu iki hâdise de Allah’ın birer kanunudur; Âdetullahtandır.

Bazıları, kâinattaki Âdetullah kanunlarına yanlış olarak “tabiat kanunları” demektedir. Hâlbuki bu kanunlar, Allah’ın tabiata koyduğu değişmez nizamdan ibarettir. Sünnetullah kanunlarına uymayanlar, cezasını peşinen dünyada görür, uyanlar ise mükâfatını peşinen alır. Çalışan insanların başarıya ulaşması, isyan edenlerin cezalandırılması Cenab-ı Hakkın insanlık âleminde devam eden adalet yasalarıdır. Mesela, bir insan kendini yüksek bir binadan atsa paramparça olacaktır. Allah’ın Sünnetullah kanunlarında ceza da mükâfat da peşindir.

Güzel bir neticeye ulaşmak için niyetin halis olması yeterli değildir. Sünnetullah kanunlarına uymak, üzerine düşeni yapmak da lazımdır. Ve işte, cüz’i irade bu nedenle insanlara bağışlanmıştır.

Hz. Peygamber (SAV), Cenab-ı Hakkın en seçkin kulu olarak Âdetullaha en fazla riayet eden fert olmuştur. “Ben Peygamberim, öyleyse harika bir şekilde bütün sorunları aşarım ve hedefime varırım” dememiş, sebeplere yapışarak neticeyi Cenab-ı Hak’tan istemiştir. “Çalışmak âdetim, tevekkül halimdir” buyurmakla, sebeplere teşebbüs etmeyi, iradesiyle Hakka ve hayra yönelmeyi âdet edinmiş, ama neticeler için, Allah’a tevekkül etmiştir. Yani insana irade-i cüz’iye verilmesi ve bu nedenle imtihandan geçirilmesi de bir Sünnetullah gereğidir.

Ne yani, bu şaşkın ve sapkın kafalara göre; şu kuduz İsrail’in Filistin’deki bütün zulümlerini, Yahudi Lobilerinin insanlığa kan kusturan sömürü ve hile düzenlerini ve bunların işbirlikçisi hainlerin nankörlük ve kötülüklerinin hepsinin suçunu ve sorumluluğunu; “Kader böyleymiş!” deyip, -hâşâ- Allah’ın üzerine mi yıkalım? Böylece bütün şeytanileri ve şerli güçleri aklamak isteyenler nasıl bir münafıklık marazına müpteladır?