AHLÂKI ÇÜRÜTEN DUYGULARDAN UZAK DURALIM

a- Kin ve Kıskançlık

Tasavvuf, kalbi ve ruhi rahatsızlıkları ve kötü huyları tedavi eden manevi hastaneler gibidir. Bu kötü huylardan birisi de hasettir. Evet, haset (kıskançlık) ruhi bir hastalıktır. Hasetçiler hain, hainler ise zalim olmaktadır. Bu nedenle Kur’an;

“Kâinatın Rabbine sığınırım ben, kıskandığı zaman haset edenin şerrinden.” (Felak: 5) buyurmaktadır.

Haset, sahip olduğu nimet ve faziletlerden dolayı bir kimseyi kıskanmak ve onu çekememektir. Haset, bir bakıma Allah’ın taksimini beğenmemek ve O’nun takdirine itiraz etmektir. “Yoksa Allah’ın Kendi lütfundan insanlara verdiği nimetlere haset mi ediyorlar?” (Nisa: 54) ayeti bu durumu işaret etmektedir.

Halbuki Cenab-ı Hak bizim hakkımızı ve payımızı alıp başkasına vermiş değildir. Bizim üzerimizde de belki başkalarında bulunmayan sayısız nimetler vardır. Allah’ın rahmet hazinesinden, kullarına ihsan ve ikram ettiği, maddi ve manevi nimetleri kıskanmak olan haset, kişisel ve toplumsal birçok kötülük ve felaketleri doğuran, kalbi bir rahatsızlıktır. Haset her şeyden önce Müslümanlar arasındaki sevgi ve samimiyeti yıkar. Kin ve düşmanlık tohumları eker. Kıskançlık, insanları hıyanete ve hakarete yönlendirir. Huzur ve güveni yok eder.

“Onlar ancak kendilerine ilim geldikten sonra kıskançlıkları ve hasetleşmeleri yüzünden tefrikaya düşüp ayrıldılar.” (Câsiye: 17) ayeti bu gerçeği ifade etmektedir. Aleyhisselatü Vesselam Efendimiz: “Hasetten sakınınız, çünkü haset; iyilik ve ibadetleri, ateşin kuru otu yaktığı gibi yiyip bitirir.” (Ebu Davut) buyurmaktadır. Bir başka hadis-i şerifte ise, “Sizden önceki ümmetleri (helak eden manevi hastalıklar) size de sirayet etmiştir! Haset ve kin beslemek. Bu ikisi, din ve ahlâkı kökünden kazıyıp kurutur.” (Tirmizi) buyurarak bizleri bu şeytanlık damarlarından sakındırmaktadır.

Haset ve hıyanet hastalığının sebepleri ve mikropları şunlar olabilir:

1- Kıskançlık: Bu, başkalarının kendi üzerine yükselmelerini çekememekten ileri gelir. Kendi tanıdıklarının, yakınlarının ve arkadaşlarının mal ve makam yönünden başarıya ulaşmalarına, ilim ve fazilet cinsinden bir nimete kavuşmalarına gözü götürmediğinden, kin ve haset kurdu kötü insanların içini kemirmeye başlar.

2- Aşağılık Duygusu: Servet, şöhret, ilim ve itibar sahibi kimselere karşı kendisini aşağı ve küçük gören kimseler, böylesi nimet sahiplerine haset ve düşmanlık ederek kendilerini tatmin etmeye çalışırlar.

3- Amacına Ulaşamamak Korkusu: Bu aynı amaçlar peşinde koşan, aynı hedef ve heveslere ulaşmak için boğuşan, aynı makam ve menfaatleri paylaşan kimselerin, özellikle riyaset (baş olma) ve siyaset (yönetme) arzusuyla kıvrananların bir nevi rekabet hissinden doğan ve günümüzde pek yaygın olan bir haset ve düşmanlık duygusudur.

4- Vicdan Bozukluğu: Servet, şöhret ve riyaset peşinde olmayan, övülmek-sevilmek gibi bir ümit de taşımayan öyle kimseler vardır ki, sadece kalbi rahatsızlıklarından ve vicdani bozukluklarından dolayı insanların maddi ve manevi saadetlerini kıskanır ve üzülür, insanların başına gelecek felaket ve musibetlere de sevinirler.

Böylesi hain ve hasetçi kimselerin durumları Kur’an’da şöyle anlatılmaktadır:

“Size bir iyilik dokunursa onları üzer ve kederlenirler. Başınıza bir felaket gelirse onunla ferahlanır ve sevinirler.” (Âl-i İmrân: 120)

Peygamber (SAV) Efendimiz; “Müslüman kardeşin hakkında, sakın şamata etme (ona gelen musibetten dolayı sevinme) sonra Allah ona afiyet ve selamet bahşeder de seni aynı belalara giriftar eder.” (Tirmizi) buyurmaktadır.   

5- Haset ve kıskançlığın bir nedeni de kibir ve enaniyettir. Bu yüzden bazıları:

“(Başka bahane bulamayan müşrikler) ‘Bu Kur’an (Hz. Muhammed yerine) iki şehirden birinin (beylerine ve) büyüklerine (Mekke ve Taif’ten servet ve riyaset yönünden önde gelen bir kişiye) indirilmeli değil miydi?’ diyorlardı.” (Zuhruf: 31) diyorlardı. “Sizler de ancak bizim gibi (sıradan) bir insansınız.” (Yâsin: 15) diyerek Peygamber’e itaati nefislerine yediremiyorlardı.

Her asırdaki din büyüklerine ve dava önderlerine insanların çoğunun takındığı tavır bu olmuştur.

“İnsanların bir kısmını diğer bir kısmı ile imtihan ettik ki Kureyş’in ileri gelenleri fakirler hakkında şöyle desinler: Allah’ın aramızdan seçip kendilerine iman vererek (bizden üstün kıldığı) kimseler şunlar mı?” (En’am: 53)

Evet insanların çoğu, kendileri ayarında, hatta aşağısında gördükleri kimselere Allah’ın nimet ve fazilet vermesine tahammül gösterememişler, akıl erdirememişler, kendi yaktıkları kin ve haset ateşinde yine kendileri kavrulup gitmişlerdir. Böylece kin ve haset duyguları kabaran insanlar, kıskandıkları kimseleri gözden düşürmek ve kötülemek maksadı ile onlar hakkında gıybet, iftira ve yalana tenezzül etmişlerdir. Onlarla arayı bozmak ve alâkayı kesmek, alay edip küçümsemek, hatta dostlarıyla ilgili bir kısım sırları ve ayıpları ifşa etmek aşağılığına düşmüşlerdir.

Zira şeytan, Hz. Adem’e hasedinden dolayı dergâh-ı İlahi’den kovulmuştur. Kâbil, kıskançlığından dolayı Hâbil’in katili olmuş, kardeşleri sırf çekemedikleri için, Hz. Yusuf’a tuzak kurmuşlardır.

Böyle kin ve haset oklarına hedef olan kimseler, hemen bundan Allah’a sığınmalı, “Kıskandığı zaman haset edenin şerrinden kâinatın Rabbine sığınırım.” (Felak: 5) demelidirler. Bu ayet, hasetçilerin bir nevi şeytanlığını da ima ediyor. Zira ancak şeytanın şerrinden Allah’a sığınılır.

Ayrıca, başkalarına kin ve haset damarlarını kamçılayacak davranışlardan da uzak durmalı ve mazhar olduğumuz nimet ve faziletlerle övünüp böbürlenmekten şiddetle sakınmalıyız.

Çünkü Hz. Peygamber (SAV): “Sahip olduğumuz nimetlerin tamamlanması ve devamı için gizlilikten yardım bekleyin (yani gizli tutun). Çünkü her nimet sahibi mutlaka hasede maruz kalır.” (Taberânî.) buyurmakla bizleri uyarmaktadır.

Bu konuda şunu da belirtmek gerekir ki, haset ve kıskançlık haram ise de, gıpta ve özenme caiz ve helaldir. Gıpta, bir insana verilen nimet ve fazilete imrenmek ve aynısını kendi nefsi için de arzu etmektir. Peygamber Efendimiz (SAV); “Mü’min gıpta, münafık haset eder.” buyurmaktadır.

İnsan, fıtratında bulunan gıpta ve imrenme duygusunu haset ve kıskançlığa dönüştüreceğine; hayır ve hizmette, ahlâk ve fazilette yarışma şekline çevirebilmelidir. Din kardeşlerimizin ve dava arkadaşlarımızın başarı ve şerefleri “Manevi Şirket” hikmetince kendi başarımız sayılmalı ve sevinç duyulmalıdır.

Din Ulularından İbn-i Sirin ne güzel söylüyor:

“Dünyalık geçici nimetler için herhangi bir kimseye haset etmeyi akılsızlık sayarım. Çünkü o kimse şayet cennet ehli ise, şu anda elindeki nimetler onun cennetine nazaran pek değersizdir. Haset etmeye değmez. Yok eğer o kişi ehl-i cehennem ise, pek yakında ateşi boylayacak bir kimsenin elinden alınacak dünyalık nimetler için, onu ne diye kıskanayım. Biraz sonra zindana atılacak ve bütün sevdiklerinden ebediyen ayrılacak bir kimseye, güzel bir sofra sunulmasından dolayı kim ona imrenir ve ne diye kıskanır?”

Tabiin’den İbn-i Şemmik Hz.leri şöyle buyuruyor: “Hasetçiden daha zavallı bir zalim görmedim. Çünkü içinde alevlenen kin ve haset ateşi, rakibine ulaşmadan önce kendisini kavurup kıvrandırmaktadır.”

Haset, kin, düşmanlık gibi kötü duyguların ve kalbi hastalıkların en kesin tedavisi ise tarikat hastanesinde Zikrullah ilacına devam etmektir.

Zira kalpler ancak Zikrullahla mutlu ve mutmain olur. Gönüller sadece iman ve Kur’an’la huzura kavuşur.

b- Yalancılık ve Yağcılık

Tarikat terbiyesi; insana özünde, sözünde ve izinde, tuttuğu yol ve yönteminde mutlaka doğru olmayı öğreten, nefsi arzuları için vicdani duygularını köreltmeyen ve asla yalana tenezzül etmeyen insan yetiştirir.

Yalan, gerçek olmayan uydurma sözlerdir. Olmayanı olmuş, olanı da olmamış gibi göstermektir. Yalan; günahların en adisi, ayıpların en çirkinidir. Peygamber Efendimiz (SAV); “Müslümanda, beşeriyet icabı her hata bulunabilir. Ancak yalan ve hıyanet hariç (zira bunlar imana ve insanlığa muhaliftir.)” (İmam Ahmed) buyurmuştur.

Yalan konuşan kimseler, halk arasında itimat ve itibarını kaybeder. Asla hürmet ve rağbet görmezler. Bayağı ve aşağı kimseler olarak bilinirler. Yalanın yaygınlaştığı bir toplumda, her türlü haksızlık ve ahlâksızlık boy gösterir ve bu toplum çözülür ve çöker.

Yalan; hilekârlığın, sahtekârlığın ve münafıklığın bir alâmetidir. Bir hadis-i şerifte şöyle buyrulmaktadır: “Şu dört huy kimde bulunursa, o halis münafıktır. Her kimde de bunlardan bir kısmı bulunursa, bunu terk edinceye kadar onda münafıklıktan bir haslet bulunmuş olur. Bu dört şey ise;

1- (Kişi) Emin bilindiği ve kendisine emniyet edildiği zaman, emanete hıyanet etmek.

2- (Herhangi bir konuda) Konuştuğu zaman, yalan söylemek.

3- Söz verdiği zaman, yerine getirmemek.

4- Birine (kızıp) husumet ettiği zaman, ona haksızlık ve hakarete yönelmek.” (Buhari, Kitabü’l İmam)

Yine Kur’an, münafıkları kastederek, “Yalan söylemeleri sebebi ile onlar için şiddetli bir azap vardır.” (Bakara: 10) buyurmaktadır.

Yalan, bir şahsiyet erozyonu olup kişiyi yalama yapar. Halbuki insana, özellikle Müslümana yakışan özünde ve sözünde doğruluktur. Doğruluk, imanın hem temeli hem de en güzel meyvesidir. Yalan ise küfrün çekirdeği ve kalpteki nifakın eseridir.

Aleyhisselatü Vesselam Efendimiz şöyle buyurmuşlardır:

“(Özünde, sözünde ve işinde) Doğruluk, muhakkak insanı hayra yöneltir. Hayır da insanı Cennete götürür. Kişi doğruluk ve dürüstlük üzere gittikçe, sonunda sıddıklık rütbesine kavuşur.

Yalancılık ise, mutlaka insanı fısk-ı fücura sürükler. Fısk-ı fücur ise insanı cehenneme götürür. O kimse ki işi gücü yalan dolandır. Nihayet o kimse Allah katında yalancı ve sahtekâr yazılır.” (Buhari)

Yalanın çeşitlerine ve sebeplerine gelince:

1- Yalanın en kötüsü ve en tehlikelisi Allah (CC) ve Peygamber (SAV) adına söylenen yalandır. Din adına rastgele ahkâm kesmek, nefsanî heves ve hesaplarla fetva vermek, haramları helal saymak, İslami emir ve ibadetleri yozlaştırmak ve yasaklamak apaçık bir yalan ve en büyük bir günahtır. Cenab-ı Hak:

“Allah’a karşı yalan uydurandan daha zalim kim olabilir.” (Ankebut: 68)

“Dillerinizin yalan yere ‘bu haramdır, şu helaldir’ diye vasıflandırdığı şeyleri konuşmayın. Allah’a karşı yalan uyduranlar ise asla felah bulmazlar.” (Nahl: 116) ayetlerinde bu tür yalanlar şiddetle yasaklanmıştır.

  Peygamber Aleyhisselam ise “Kim kasten Benim üzerime yalan söylerse (söylemediğimi söylemiş, söylediğimi de söylememiş gösterirse) cehennemdeki yerine hazırlansın.” (Buhari-Müslim) buyurmaktadır.

2- Bazen de alışverişte daha fazla kazanmak amacıyla müşteriyi aldatmak için yalan söylenir. Burada iki günah birden işlenmektedir. Hem yalan söylemekte, hem de kul hakkına tecavüz edilmektedir. Bu tür kazancın hayrı da, bereketi de yoktur. “Yalan, rızkı azaltır.” (İhya) hadisi bunu anlatmaktadır.

“Yalan söylemezsek işimiz rast gitmiyor” sözü halk arasında yaygın, bâtıl ve asılsız bir sözdür.

Halbuki Cenab-ı Hak:

“Ey iman edenler. Allah’tan korkun da doğru söz konuşun ki, sizin işlerinizi ıslah edip düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın.” (Ahzâb: 70-71) buyurmaktadır.

3- Bir kısım kimseler de başkalarını güldürmek ve eğlendirmek için çeşitli yalanlar uydururlar. Peygamber Efendimiz (SAV) “Yazıklar olsun o kimseye ki, çeşitli yalanlar uydurarak çevresini güldürmeye çalışır. Veyl olsun o kimseye!” (Ebu Davud-Tirmizi) buyurmaktadır. Zira yalanın şakası dahi yalan ve haramdır.

4- Yerine getiremeyeceğini bile bile va’adlerde bulunmak da yalan ve günahtır… Cenab-ı Hak:

“Ey iman edenler! Verdiğiniz sözlerinizi ve yaptığınız anlaşma ve akitlerinizi yerine getirin.” (Maide: 1) buyurmaktadır.

Peygamber Efendimiz (SAV) “Va’ad etmek (söz vermek) borç gibidir. Hatta ondan da önemlidir.” (İbni Ebu’d Derda) buyurmaktadır.

Özürsüz va’adinden dönmek münafıklık alâmeti sayılır.

5- Başkalarına iftira etmek, işlemediği bir suçu ve günahı birisine isnat etmek de çok çirkin bir yalandır. Masum insanları hiç alâkaları bulunmayan şeylerden dolayı suçlayan, namus ve haysiyetlerini karalamak için, yalan ve iftiraya tenezzül edenler kin ve haset duygularının esiri olmuş alçak yaratılışlı kimselerdir.

Aleyhisselatü Vesselam Efendimiz, “Yalan imana muhaliftir (ikisi beraber bir yerde bulunamaz). Yalanın en kötüsü ise bühtan ve iftiradır.” (Beyhaki) buyurmaktadır.

6- Yalanın diğer bir çeşidi ise; mal ve mevki sahibi kimselerden menfaat beklemek veya meşhur zevatın gözüne girmek hevesi ile onlarda bulunmayan faziletlerle onları övmektir.

Özellikle “Fasık bir kimse övüldüğü zaman Allah-u Teâlâ gadaba gelir.” (Beyhaki.)

Dalkavukluk ve yağcılık yapmak için yalan uyduranlarda henüz insanlık şahsiyeti oluşmamıştır.

Bir kimseyi, onda bulunmayan üstünlük ve özelliklerle övmek, yüceltmek de bir çeşit yalandır.

Yağcılık ve yaltakçılık çok aşağı ve bayağı bir davranıştır.

7- Yalancı şahitlik yapmak da çok ağır ve alçakça bir günahtır.

a- Görmediği bir olaya “gördüm” demek,

b- Gördüğü ve bildiği bir gerçeği, gizlemek ve inkâr etmek,

c- Gördüğü ve bildiği gerçekleri eksik anlatmak,

d- Gördüklerine uydurma ilaveler katmak,

e- Gördüklerini yorumlayarak ve hedef saptırarak anlatmak,

İşte bunların hepsi, adaleti yanlış etkileyeceğinden dolayı, yalancı şahitliktir.

8- Bazı kimseler de sadece övünmek için yalan uydururlar. Yapmadıkları hizmet, ibadet ve faziletleri yapmış görünürler. Kur’an:

“Ey iman edenler! Niçin yapmadığınız ve yapmayacağınız şeyleri söylersiniz? Yapmadığınız şeyi söyleyip (övünmeniz) Allah katında pek büyük bir günahtır.” (Saff: 2-3)

9- Bir kısım insanlar da, önemli kişilerden ikram ve iltifat gördüklerini söyleyerek, kendilerine bununla övünme payı çıkarırlar. Halbuki asılsız bir yalan uydurmaktadırlar. Peygamberimiz (SAV) “Kendisine verilmeyen şeylerle övünen ve sevinen kimse yalan ve riyakârlığın iki (sahte elbisesine) bürünmüş kimse gibidir.” (Buhari, İhya – Lisanın Afetleri.)

10- Bazen de insanlar rüyalarını anlatırken yalan söylerler. Ya hiç görmedikleri bir rüyayı görmüş gibi anlatırlar veya rüyalarına ekleme ve eksiltme yapıp değiştirerek anlatırlar. Peygamber Aleyhisselam; “Rüya hususunda yalan söyleyen bir kimse, kıyamet gününde iki arpayı birbirine bağlayıp düğümlemekle emrolunur. Asla bunu başaramayacağı için de devamlı azap olunurlar.” (Beyhaki, İhya-i Ulum)

Görmedikleri bir olayı görmüş gibi anlatmak veya gördüğü bir olayı değiştirerek nakletmek de bunun gibi bir yalandır. Bu nedenle yalancı şahitlik büyük bir günahtır.

11- Çevresinde âlim ve bilgin tanınan bazı kimselerin “Bu konuyu bilmiyorum.” demek nefislerine ağır geldiği için sorulan her soruya cevap uydurmaları, iyice araştırıp emin olmadan fetva vermeleri ve her konuda bilgiçlik taslamaları da bir nevi yalancılıktır. Halbuki;

“Yalanı ancak Allah’ın ayetlerine inanmayanlar ve (hesap gününden korkmayanlar) uydurur. Gerçek yalancı bunlardır.” (Nahl: 105)

12- Bazı kimseler de yalan ve iftiralarını “Öyle zannediyorum, şöyle tahmin ediyorum” gibi kılıflarla ortaya atarlar. Cenab-ı Hakkın: “Ey iman edenler, zannın çoğundan (çok çok) uzak durun. Muhakkak zannın bir kısmı günah ve (yalandır).” (Hucurât: 12)

Özellikle su-i zan haramdır. Çünkü su-i zan, çoğu zaman şeytan tarafından vesvese şeklinde kalbe sokulan asılsız bir tahmindir.

“Bu suçu filanın işlediğini tahmin ediyorum”, “Filan Müslümanın riyakâr ve sahtekâr olduğunu zannediyorum” gibi sözlerin hem apaçık bir gıybet, hem de çoğu kez yalan ve iftira olduğu ortaya çıkar.

Aklımıza gelmesine mâni olamadığımız bu gibi vesvese ve su-i zanların vebalinden kurtulmak için, bunları dilimize almamamız ve konuşmamamız gerektiğini Peygamberimiz emir buyurmaktadır.

Bazı zaruretler ve mecburiyetler karşısında ise yalan söylemeye ruhsat verilmiştir. Bir hadis-i şerifte Efendimiz şöyle buyurmuştur:

“Hayret, niçin Ben sizleri kelebeğin ateşe atıldığı gibi yalanlara atıldığınızı görüyorum? Unutmayın yalanın hepsi ve her türlüsü insanoğlunun aleyhine günah olarak yazılır. Ancak kişi harp halinde iken (Müslümanların menfaatini korumak için) yalan söyleyip (düşmanı aldatabilir). Çünkü harp hile demektir. Veya araları bozulan insanları barıştırmak için yalan söylenebilir. Veya (aile düzeni ve huzuru bozulmasın diye) gerektiğinde hanımını memnun edecek bazı sözler yalan sayılmaz.” (Müslim-Taberâni)

Ayrıca insani ve İslami hizmet ve faaliyetlerinden dolayı, tağuti rejimlerce mahkeme edilen kimselerin, yaptıklarını inkâr etmesi yalan ve günah sayılmaz. Ve yine bir kısım zorba ve zalimlerin; canına, malına, namusuna zarar verecek davranışlarını önlemek için mecbur kalındığında yalan söylenebilir.

Çünkü ameller niyetlere göre değerlendirilir.

Tekke ve tarikatların terbiyesinden, ibadet ve istikamet disiplininden, Zikrullah ve Fikrullah lezzetinden uzaklaştırılan, şehvet ve servetin, dünyalık makam ve menfaatlerin kölesi yapılan insanlarımızın, yeniden doğru ve dürüst bir kişiliğe kavuşmaları için İslam’ın ahlâk düzenine ve adil devlet sistemine acilen ihtiyacımız vardır.

Doğru Konuşmanın Önemi

Mü’minler hangi şartlar altında olurlarsa olsunlar, doğru söz söylerler. Kur’an’da sırf insanlardan çekindiği için kişinin doğruyu söylemekten kaçınmasının yanlış bir tavır olduğu bildirilmiştir. Bu nedenle mü’minler her zaman vicdanlarının sesini dinleyerek konuşurlar. Her zaman en güzel, en gönül alıcı sözü söylerler ama yine de bir insanı kırmamak, kızdırmamak ya da gönlünü almak adına doğru konuşmaktan taviz vermezler.

Kendilerinin ya da dostlarının aleyhine bir durum oluşturur endişesiyle gerçekleri gizlemezler. Kendileri veya yakınları adına bir çıkar elde etmek için yalan konuşmazlar. Çünkü Allah “Ey iman edenler, Allah’tan sakının ve sözü doğru söyleyin.” (Ahzâb: 70) ve “Yalan söz söylemekten de kaçının.” (Hacc: 30) ayetleriyle insanlara doğru konuşmalarını emretmektedir.

Kur’an ahlâkının yaşanmadığı toplumlarda ise yalan söylendiğine sıkça rastlanır. Kimi insanlar yalan söylemenin zararsız bir davranış olduğuna inanırlar. Kimileri bazı yalanların meşru, bazılarının da yanlış olduğunu savunurlar. İnsanları maddi ya da manevi anlamda büyük kayıplara uğratmayacak küçük yalanların hayatın bir gerekliliği olduğunu düşünürler.

“Yalan söylüyorum ama kimseye bir zararım dokunmuyor” ya da “Yalan söyleyerek insanlara iyilik yapıyorum” gibi mantıklar öne sürerek vicdanlarını rahatlatmaya çalışırlar. Bu inançları doğrultusunda gün boyunca onlarca yalan söyler ve bunların yalandan sayılmayacağını iddia ederler. Örneğin; telefonla iş yerlerini arayan birine “çok meşgulüm şu an seninle ilgilenemeyeceğim” derler ama aslında o anda hiç işleri yoktur. Ya da iş yerindeki bir dosyayı kaybeder ama kendilerine sorulduğunda “bilmiyorum” derler ya da bir başkasının adını vererek suçu o kişiye yüklerler.

Patronlarıyla karşılaştıklarında tam tersini düşündükleri halde “fikirleriniz çok isabetli oluyor” ya da “şu işi çok iyi yaptınız” gibi sözler söylerler ama aslında ikiyüzlü bir tavır içerisindedirler. Borç isteyen bir arkadaşlarına “şu an çok sıkıntıdayım, hiç param yok” diye cevap verirler ama aslında yeteri kadar paraları vardır.

Bir yakınları kendilerinden yardım talep ettiğinde bir bahane bulur ve “çok hastayım gelemeyeceğim” derler ama aslında hasta değillerdir. Bu örnekleri sayfalarca çoğaltmak mümkündür. Çünkü bu ahlâkı yaşayan insanlar yalanı bir hayat şekli haline getirmişlerdir.

Mü’minler ise; Allah’ın her an her yerde kendilerini gördüğünü, her söyledikleri sözü duyduğunu ve hesap gününde söyledikleri sözlerden kendilerini hesaba çekeceğini bilerek konuşurlar.

Allah’tan korktukları için yalan konuşmaktan, sözlerini bir parça bile olsa saptırmaktan, bile bile doğru bir bilgiyi gizlemekten, iftira etmekten, dedikodu yapmaktan ve her türlü kötü sözden sakınırlar. Allah’ın razı olmayacağını düşündükleri bir söz söylemekten Allah’a sığınır, her zaman her yerde dürüst bir üslupla konuşurlar.

Allah yine doğru konuşmayla ilgili olarak, “Ey iman edenler, yapmayacağınız şeyi neden söylersiniz? Yapmayacağınız şeyi söylemeniz, Allah katında bir gazap (konusu olması) bakımından büyüdü (büyük bir suç teşkil etti).” (Saff: 2-3) sözleriyle insanın yapmayacağı ve yapamayacağı şeyi söylemesinin doğru bir davranış olmadığını hatırlatmıştır.

Bu nedenle mü’minler yapmayacakları ve yapamayacakları şeyleri söylemekten kaçınırlar. Bunun Allah katında kendilerine büyük bir sorumluluk yükleyebileceğinin farkındadırlar. Kur’an ahlâkından uzak yaşayan insanlar arasında ise bu çok yaygın bir davranıştır. Bu gibi insanlar kimi zaman haksız bir menfaat elde edebilmek, kimi zaman çevrelerindeki kişileri istedikleri gibi yönlendirebilmek, kimi zaman da kendi açıklarını örtebilmek amacıyla bu yola başvurabilmektedirler.

Mü’minler ise bir konuda bir söz verdikleri zaman sözlerini bozmazlar. Sözlerinde durmadıkları takdirde sadece karşılarındaki insanlara değil aynı zamanda Allah’a karşı hata işlemiş olacaklarını bilirler. Allah korkuları nedeniyle en zor şartlar altında bile verdikleri sözlere sadık kalmaya çalışırlar.

Kur’an’da, inananların bu özelliklerine “Onlar Allah’ın ahdini yerine getirirler ve verdikleri kesin sözü (misakı) bozmazlar.” (Ra’d: 20) ayetiyle dikkat çekilmektedir.

Mü’minlerin doğru sözlülüklerini gösteren bir başka özellikleri ise, her zaman için ‘şahitliklerinde dürüst davranmaları’dır. Kur’an’da mü’minlerin bu özelliği şöyle ifade edilir:

“Ki onlar, yalan şahitlikte bulunmayanlar…” (Furkan: 72)

“Şahitliklerinde dosdoğru davrananlardır.” (Meâric: 33)

Mü’minler Peygamber Efendimizin bu konuda iman edenlere olan “Halktan korkup hakkı söylemekten kaçınmayın, bildiğiniz ve gördüğünüz hakkı söyleyin.” (Kütüb-i Sitte, 1. cilt, Sf. 89) şeklindeki tavsiyesini bilerek hiçbir zaman suçlu ya da hatalı kişileri korumaz, her zaman dürüstlüğün gereğini yaparlar.

Tasvip etmedikleri insanlar hakkında bile her zaman tarafsızca sözün doğrusunu söyler, bu kişiler hakkında da en adil şekilde şahitlik yaparlar.

“Ey iman edenler, adil şahitler olarak, Allah için, Hakkı ayakta tutun. Bir topluluğa olan kininiz, sizi adaletten alıkoymasın. Adalet yapın. O, takvaya daha yakındır. Allah’tan korkup-sakının. Şüphesiz Allah, yapmakta olduklarınızdan haberi olandır.” (Maide: 8) ayetiyle bildirildiği gibi, Allah’tan korkup sakınırlar.

c- Fitne ve Fesatlık

Fitne, Arapça bir kelime olup manası; topraktan çıkarılan altın ve gümüş gibi madenlerin, hasını posasından ayırmak için yüksek dereceli ateşte yakmak ve eritmek demektir.

İnananları inkârcılardan, salihleri sapıklardan, iyileri kötülerden seçmek, insanları tecrübe ve imtihan etmek ve herkesin gerçek ayarını belirlemek işine de Kur’an “fitne” tabir etmektedir… Yani dünya hayatının tamamı bir fitne ve imtihandır.

“Her nefis ölümü tadacaktır. Biz sizi sınamak için hayra ve şerre müptela kılıyoruz. Sonunda Bize döndürüleceksiniz.” (Enbiya: 35)

“Bilmem, belki de O (Allah) sizi denemek (üzere) bir süreye kadar yaşatmak için (mühlet) veriyor.” (Enbiya: 111)

“İnsanlar sadece ‘iman ettik’ demekle, bir fitneye ve imtihana tabi tutulmadan bırakılacaklarını mı sandılar? Yemin olsun ki Biz, daha öncekileri sınadık. Elbette Allah (bu imtihanın sonunda) davasında sadıkları da bilecek, yalancı sahtekârları da bilecektir.” (Ankebut: 2-3)

“Mallarınız ve evlatlarınız sizin için bir fitne (imtihan)dır.” (Teğabün: 15)

“O (Allah) hanginiz daha güzel işler yapacağınızı denemek için, ölümü ve hayatı yarattı.” (Mülk: 2) gibi ayetler, bu gerçeği haber vermektedir.

Evet, kulluk imtihanının sahası ve salonu dünya olduğu gibi, bu imtihanın programı da Kur’an’dır. Bu imtihanı kazanmak için Kur’an’ın tamamına sahip çıkmak ve İslam’ın bütününe talip olmak mecburiyeti vardır. Sadece rahatına ve menfaatine uygun düşen kısmını alanlar, bu imtihanı kaybederler.

“İnsanlardan kimisi de (dinin tamamına teslim olmadan, sadece bir kenardan Allah’a ibadet ederler. Eğer nefsine hayır (gördüğü bir emir) gelirse ona razı olur. Şayet (işine gelmeyen bir hüküm ve takdirle karşılaşmak gibi) bir fitneye (imtihana) uğratılsa hemen yüzüstü döner. İşte bu (gibiler) dünyasını da ahiretini de kaybetmiştir.” (Hacc: 11)

Fitnenin imtihan anlamında kullanılan bu genel tarifi yanında, biraz da insanlar arasında fesat çıkarmak, dirlik ve düzeni bozmak, ortalığı karıştırmak gibi özel manaları üzerinde duralım.

Bu tür fitne ve fesatçılığın en kötüsü de bâtıl yönetimleri ve zalim şahsiyetleri sevmek ve işbaşına getirmektir. Çünkü böyle yapılmakla; eğitim sisteminden ekonomiye, televizyondan hukuk düzenine kadar bütün kurumların bozulmasına ve halkın tamamının yozlaşmasına ve yoldan çıkmasına sebebiyet verilmiş olur ki elbette bundan daha büyük bir fitne yoktur. Bu nedenle Cenab-ı Hak:

“(Zalimleri ve müşrikleri desteklemek ve mücadeleyi terk edip hainlere fırsat vermek sureti ile) Fitne çıkarmak adam öldürmekten daha beter bir günahtır…” (Bakara: 191)

“…Onlarla çarpışın (ve cihad edin ki) fitne ortadan kalksın, ve din yalnız Allah’ın dini olsun. (Zalim rejimler yıkılsın, adil düzen kurulsun.)” (Bakara: 193)

“Fitne ortadan kalkıncaya ve din yalnız Allah’ın oluncaya (yani her konuda ve kurumda Kur’an’ın adaleti uygulanıncaya) kadar onlarla çarpışın (ve mücadeleyi sürdürün)” (Enfâl: 39) gibi ayetler bu gerçeği haber vermektedir.

İnsanların kafasını karıştıracak, şaşkınlığa ve taşkınlığa sebep olacak ve ihtilaf çıkaracak yersiz ve yararsız konuları gündeme getirmek de bir manevi fesatçılık sayılmıştır.

“Kalplerinde eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve kendi keyiflerine göre yorumlamak için müteşabih ayetlerin peşine düşerler. Halbuki onun hakiki te’vilini Allah’tan başka kimse bilemez.” (Âl-i İmrân: 7) ayeti bu duruma işaret etmektedir.

İçimizden bazı kimselere verilen ilim, makam, servet ve rağbet gibi nimetleri kıskanmak ve onlara reva görmemek de bir nevi fitnedir.

“Böylece Biz onların bazısını diğer bazıları ile fitneye uğrattık (imtihan ettik) ki: ‘Allah aramızdan şunlara mı lütfunu layık gördü’ desinler. (Allah’ın tayin ve takdirini beğenmediklerini göstersinler.)” (En’am: 53)

Halbuki:

“Senden önce gönderdiğimiz peygamberler de yemek yerler ve çarşılarda gezerlerdi (diye onları kınıyorlardı). Oysa Biz sizi birbirileriniz için bir fitne ve deneme yaptık. Ta ki sabrediyor (ve Allah’ın takdirine razı oluyor) musunuz? Rabbin her halini görendir.” (Furkan: 20) ayetleri bu durumu bildirmektedir.

Fitnenin bir diğer anlamı da zalim yöneticilerin istismar aracı olmak ve onların zulmüne uğramaktır.

“Rabbimiz bizi zalimlerin fitnesi kılma. Rahmetinle bizi inkârcı güruhun elinden kurtar.” (Yunus: 85-86)

“Ya Rabbi bizi, kâfirlerin oyuncağı yapma!” (Mümtehine: 5) gibi ayetler bu gerçeği dile getirmektedir.

Açıklık, saçıklık ve cinsi sapıklık da en büyük fitnelerden birisidir.

Cenab-ı Hak: “Ey Ademoğulları, şeytan ana-babanızı (Hz. Adem’le Havva’nın) çirkin yerlerini onlara göstermek (ve şehvetlerini körüklemek) için elbiselerini soyarak cennetten çıkardığı gibi sakın sizi de öyle bir fitneye düşürmesin.” (A’raf: 27) buyurmakta, bu fitneye dikkatlerimizi çekmektedir.

Evet, soysuz medeniyetin soyup sokağa saldığı kadınlar, en göz alıcı ve şehveti gıdıklayıcı yerlerini göstermekten utanmayanlar… Bunların basındaki resimleri ve televizyondaki görüntüleri ve cinsi sapıklıkların, fuhuş ve ahlâksızlıkların baş sebebidir ve çağımızın en büyük fitnelerinden birisidir.

Ayrıca, münafıklık yaparak insanlar arasında söz taşımak, dostların arasını bozmak, kin ve düşmanlıkları kışkırtmak, hep olumsuzlukları konuşmak da çok adi davranışlardır, fesatçılıktır ve fitneyi yaymaktır.

Ya Rabbi, bizler her türlü fitneye uğramaktan ve fesat çıkarmaktan Sana sığınıyoruz. Adalet düzeninden, ahlâk disiplininden ve tasavvuf terbiyesinden uzaklaştırılan bir toplumun yine ancak İslam’a dönmekle fitnelerden kurtulacağına inanıyoruz.